چاقى چیست و چه عوارضی دارد ؟
زمانى که مقدار کالری دریافت شدهبیشتر از کالری مصرف شده باشد، چاقى نتیجه مىشود. عوامل موثر در ایجاد چاقى شاملعوامل ارثى، پرخورى، تغییر سوخت وساز بافت چربى، کاهش تولید گرما (یعنى فرآیندى کهدر آن چربى تولید انرژى مى کند)، کاهش فعالیت جسمى بدون کاهش مقدار غذاى دریافتى وبرخى از داروهاست.
چاقى به بیمارى گفته مىشود که در آن مقدار زیادى چربى در بدن ذخیره شده باشد . افزایش چربى شکم، به طور مستقل با خطر ابتلا به بیمارى قلبى را ارتباط دارد.
ذخیره اصلى انرژى بدن، چربى است. اگر انرژى دریافتى بیش از انرژى اى باشد که بهمصرف مىرسد، افزایش بافت چربى، گریزناپذیر خواهد بود. بنابراین بر وزن بدن افزودهمىشود.
از آنجایى که مصرف انرژى با وزن بدن متناسب است، افزایش وزن، افزایش مصرف انرژىرا به همراه دارد. بنابراین با افزایش انرژى دریافتى، میزان مصرف انرژى هم بالا مىرود و در نتیجه وزن بدن ثابت مىماند.
میزان فعالیت جسمى: برخى بیماران از افزایش پیشرونده وزن شکایت مىکنند، حالآنکه مقدار غذاى دریافتى آنها افزایش نیافته است. باید گفت که چنین وضعیتی کاملاًامکانپذیر است. درست است که مقدار انرژى دریافت شده افزایشى نداشته است، اما درمقابل، مقدار انرژى مصرف شده به دلیل کاهش فعالیت جسمى کاهش یافته است. از این روافزایش وزن حاصل میشود.
افزایش سن: کاهش پیشرونده توده عضلانى بدن که با افزایشسن روى مىدهد، امرى اجتناب ناپذیر است. در عین حال به دلیل کاهش توانایى بدن درسوزاندن چربى ها، وزن افزایش مى یابد.
در این حالت اگر مقدار کالری دریافتى به میزان قبلى باقى بماند، به ناچار افزایشوزن خواهیم داشت که بیشتر از چربى تشکیل شده است. بنابراین تولید انرژى کاهشمىیابد و براى جبران انرژى از دست رفته نیاز به دریافت مقدار بیشترى ماده غذاییخواهد بود. پس توده عضلانى به شکل پیشرونده اى کاهش یافته و توده چربى افزایشمىیابد.
ترکیب بندى بدن: در افرادى که وزن بدن آنها مساوى است، میزان کالری مصرفی غذاییمتفاوت است و افرادی که به میزان مساوى کالری مصرف می کنند، ممکن است وزن هاىمتفاوتى داشته باشند. یک فرد بسیار سنگین وزن مى تواند کالری غذایی بسیار کمترىنسبت به فرد بسیار سبک تر مصرف کند و برعکس.
عوامل ژنتیک: برخى از خانواده ها مستعد ابتلا به چاقى هستند. این امر دخالتعوامل ژنتیک را در ایجاد چاقى نشان مىدهد.
سازوکارى که از طریق آن عوامل ژنتیک بر افزایش وزن اثر مىگذارند، شامل مواردزیر است: کاهش انرژی تولید شده از غذا، کاهش سرعت سوخت وساز بدن، کاهش کارکردتیروئید، کاهش فعالیت آنزیم لیپوپروتئین لیپاز، دماى پایین تر بدن و کاهش مقدارچربى قهوهاى بدن که از نظر سوخت وساز فعال است.
همچنین ممکن است رژیم غذایى متداول در میان یک خانواده و شیوه زندگى آنها درایجاد چاقى نقش داشته باشد.
جدا کردن این عوامل از عوامل ژنتیک غالباً دشوار است. با این همه، علم، نقشژنها را در ایجاد چاقى نشان داده است.
عوامل اجتماعى – اقتصادى: در جوامع مرفه، چاقى در طبقاتى که از نظر اجتماعى واقتصادى پایینتر هستند، شایع تر است. در کشورهاى در حال توسعه، چاقى در میانمرفهین دیده مىشود. جامعه فشار خود را براى لاغرى بیش از حد (مانند مانکن ها) و یاچاقى بیش از حد به نشانه رفاه بر افراد تحمیل مىند.
روش زندگى: منظور از روش زندگى، رفتارهایى است که نوع غذا را تعیین مى کنند. تمایل به خوردن غذاهاى بسیار چرب و خوراک حاضرى بیش از غذاى تازه منجر به چاقى مىشود.اگر چه نمى توان ساختار ژنتیک را عوض کرد ولى مى توان عادات غذایى را تغییرداد.
عادات روانى: این عوامل هم بر عادت غذایى تاثیر مى گذارند. بسیارى از مردم درپاسخ به عواطف منفى مانند ملال، اندوه یا خشم، شروع به خوردن مى کنند. بیشتر افرادىکه اضافه وزن دارند، از نظر روانشناختى بیشتر از افراد میان وزن دچار مشکلنیستند.
با این وجود، بیش از ده درصد افرادى که اندکى چاق هستند و سعى در کاهش وزنداشته به روش هاى بازارى براى کاهش وزن متوسل مى شوند و یا خودشان اقدام به این کارمى کنند، به عادت پرخورى مبتلا هستند.
این اختلال در میان افراد به شدت چاق رایج تر است. در هر وعده پرخورى، فردمقدار زیادى غذا مى خورد و احساس مى کند که نمى تواند خوردن خود را کنترل کند.
احتمالاً افرادى که به شدیدترین وجهى به پرخورى مبتلا هستند نیز علائم افسردگى واعتمادبه نفس پایین را نشان مى دهند، این افراد ممکن است در کم کردن وزن خویش وپایین نگاه داشتن آن، نسبت به افرادى که به مشکل پرخورى عصبى مبتلا نیستند، بادشوارى هاى بیشترى روبه رو باشند.
اگر شما فکر مىکنید که به پرخورى عصبى مبتلاهستید، از یک روانپزشک، روانشناس، یا مددکار اجتماعى کمک بخواهید.
عوامل هورمونى: تاثیر عوامل هورمونى بر روى مقدار چربى بدن چه در موقعیتهاىطبیعى و در موارد غیرطبیعى بیمارى ها دیده مىشود. در حالت طبیعى، مقدار چربى دربدن زنان بالغ در حدود دو برابر مردان جوان است و در باردارى با افزایش چربى بدن رخمىدهد.
چاقى در زنان در زمان بلوغ، باردارى یا یائسگى شروع مى شود. چاقى در بسیارى ازموارد و نه همیشه در بیمارى هایى مانند کم کارى تیروئید، کم کارى غدد جنسى، کم کارىهیپوفیز و نشانگان کوشینگ دیده مىود.
سایر علل چاقى
برخى بیمارىها مى توانند به چاقى یا تمایل به افزایش وزن منجر شوند. این بیمارىها شامل افسردگى و مشکلات خاص عصبى هستند که مى توانند با پرخورى همراه باشند.
همچنین داروهایى مثل استروئیدها، قرص هاى خوراکى ضدباردارى، فنوتیازین ها،انسولین و برخى از داروهاى ضدافسردگى مى توانند با تحریک اشتها، افزایش وزن را سببشوند.
پزشک مىواند تعیین کند که عوامل و بیمارىاى زمینهى عامل افزایش وزن ویا اشکال در کاهش وزن هستند یا خیر.
علائم بالینى
در بیشتر موارد، تشخیص با توجه به ظاهر، انجام مى شود اما معیار چاقی که قابلمحاسبه است “ضریب توده بدنى” (BMI) نام دارد.
علاوه بر این میتوان برای ارزیابی چاقی کلفتى چین پوستى روى عضله سه سر بازویىبا استفاده از کولیس هاى فنرى مخصوص، اندازه گیرى مى شود. اندازه بالاى ۲۸ میلى متردر زنان، نشان دهنده چاقى است.
عوارض مکانیکى مربوط به چاقى: صافى کف پا،آرتروز زانوها، مفصل ران و مهره کمرى،فتق هاى شکمى، فتق هاى دیافراگمی، واریس وریدى، تنگى نفس در زمان فعالیت، عفونتهاىتنفسى، سوانح و پیشامدها.
بیمارى هاى مربوط به سوخت و ساز: دیابت غیروابسته به انسولین یا دیابت نوع ۲ ،هیپرلیپیدمى (بالا بودن چربى خون)، سنگ کیسه صفرا، هیپریوریسمى (بالا بودن اسیداوریک خون) و نقرس در میان افراد چاق بیش از افراد عادى دیده مىوند.
بیمارى هاى قلبى – عروقى: چاقى، با افزایش فشار بر روى قلب، سبب افزایش اندازهآن مى شود. همچنین بازده قلب، حجم ضربهاى و حجم خون افزایش مىیابد. چاقى غالباًبا فشار خون بالا همراه است.
متوسط طول عمر: افزایش وزن در تمامى سنین با افزایش میزان مرگ و میر همراه است. اما میزان مرگ ومیر متناسب با شدت چاقى بالا و پایین مىود.
چندین بیمارى جدى و مهم با چاقى ارتباط دارند مانند دیابت بزرگسالان یا نوع دو،بیمارى قلبى، فشار خون بالا و سکته مغزى.
همچنین میزان بروز انواع خاصى از سرطانها با چاقى رابطه مستقیم دارد. احتمال اینکه زنان چاق در اثر ابتلا به سرطان کیسهصفرا، پستان، رحم، گردن رحم، یا تخمدان ها بمیرند، بیش از زنانى است که چاقنیستند.
بیمارىها و مشکلات ناشى از چاقى: بیمارى کیسه صفرا و سنگ صفرا، بیمارى کبدى،آرتروز، بیمارى اى که در آن مفاصل تخریب مى شوند. این امر احتمالاً به دلیل وزنزیاد تحمیل شده به مفاصل است. نقرس، بیمارى دیگرى که مفاصل را درگیر مىند.
مشکلات ریوى (تنفسى): شامل وقفه تنفسى به هنگام خواب که در آن تنفس فردى کهخوابیده است براى زمانى کوتاه متوقف مى شود.مشکلات تولید مثلى در زنان، شامل بىنظمى قاعدگى و ناباورى. ارائه دهندگان خدمات بهداشتى و درمانى متفق القول هستند کههر چه فرد چاق تر باشد، بیشتر احتمال دارد که سلامتى وى به مخاطره افتد.
عوارض چاقی چیست؟
پُر فشاری خون
هرچه وزن شما بیشتر شود، بافت چربی شمانیز بیشتر می شود. این بافت برای زنده ماندن نیاز به اکسیژن و سایر مواد غذایی داردکه باید توسط جریان خون تأمین شود.
هر چه نیاز به اکسیژن و مواد مغذی بیشتر شود، حجم خون و مقدار فشاری که رویسیستم گردش خون وارد می شود، افزایش می یابد و هر چه حرکت خون در سیستم گردش خونبیشتر شود، فشار بیشتری بر دیواره ی سرخرگ های شما وارد می شود.
علاوه بر این، چاقی باعث افزایش سطح هورمون انسولین در خون می گردد که اینهورمون علاوه بر کنترل قند خون، باعث نگه داشتن آب و نمک در رگ ها می شود که اینخود باعث افزایش حجم خون می گردد.
همچنین چاقی باعث افزایش تعداد ضربان قلب و کاهش ظرفیت عروق برای جابجایی خون میشود که تمام این عوامل باعث پرفشاری خون می گردد.
- دیابت
چاقی عامل اصلیایجاد دیابت نوع ۲ می باشد، زیرا افزایش چربی باعث افزایش مقاومت بدن به اثر هورمونانسولین می شود. لذا این هورمون نمی تواند با مقادیر نرمال قبلی، وظیفه ی خود را کهکنترل قند خون است، به درستی انجام دهد و قند خون بالا می رود که خود یکی از عواملمهم خطر برای سلامتی فرد است.
- اختلال در چربی های خون
رژیم های غذایی کهدارای مقدار زیادی چربی های اشباع شده مثل گوشت قرمز یا غذاهای سرخ شده هستند، میتوانند علاوه بر ایجاد چاقی باعث بالا رفتن کلسترول بد خون (به نام LDL) شوند. چاقی همچنین باعث پایین آمدن سطح کلسترول خوب خون (به نام HDL) و بالا رفتن سطحتری گلیسیرید خون می شود.
تری گلیسیریدها بیشترین میزان چربی در غذاهای شما و همچنین بیشترین درصد چربی دربدن شما را شامل می شوند، و در طولانی مدت اختلال در سطح چربی های خون، باعث تصلبشرائین می شود، زیرا چربی های اضافه در جدار رگ ها رسوب می کنند. تصلب شرائین خودباعث افزایش خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر و سکته ی مغزی می شود.
- بیماریعروق کرونر
این بیماری یکی از اشکال بیماری های قلبی – عروقی است که از رسوبچربی در جدار سرخرگ های کرونر(سرخرگ هایی که به قلب خون رسانی می کنند) ایجاد میشود. پس از مدتی، رسوب این چربی ها باعث تنگ تر شدن دیواره ی داخلی عروق شده و خونکمتری به بافت قلب می رسد. کاهش خون رسانی به قلب، باعث آنژین صدری (درد قفسه یسینه) می شود. انسداد کامل عروق قلبی می تواند باعث سکته ی قلبی شود.
- سکته یمغزی
چاقی باعث تصلب شرائین و رسوب چربی در جدار سرخرگ ها می شود که می تواندسرخرگ های مغزی را نیز درگیر کند و باعث تنگ شدن عروق مغزی شود. حالا اگر لخته یخونی در این عروق باریک ایجاد شود، می تواند به طور ناگهانی باعث انسداد جریان خونبه منطقه ای از مغز شما شده و منجر به سکته ی مغزی گردد.
- سایش مفاصل (استئوآرتریت)
در افراد چاق به علت افزایش فشار وارده بر مفاصل(خصوصاً مفاصلزانو، ران و مهره های پایین کمری)، غضروف مفصلی تخریب شده و باعث ایجاد درد مفصل و سفتی آنها می شود.
- توقف تنفس در خواب
توقف تنفس در خواب، خصوصاً در افرادچاقی که زیاد خور خور می کنند، دیده می شود.
این افراد به هنگام خواب شبانه، به علت انسداد مسیرهای هوایی ریه ها، برای مدتکوتاهی دچار توقف تنفس شده و مکررا در طول شب بیدار می شوند. در نتیجه خواب باکیفیتی در شب ندارند و در طول روز نیز به علت اختلال در خواب شبانه ی خود، دچارگیجی بوده و مرتب چرت می زنند.
تحقیقات نشان داده، بیشتر افرادی که دچار وقفه ی تنفسی در خواب می شوند، دارایاضافه وزن بوده و گردنی بزرگ و راه هوایی باریکی دارند.
- سرطان
انواعی ازسرطان ها با اضافه وزن همراه هستند که در زنان می توان به سرطان پستان، سرطان رحم،سرطان تخمدان، سرطان گردن رحم و سرطان کیسه ی صفرا اشاره کرد. مردان چاق نیز نسبتاًدر معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان های کولون، رکتوم و پروستات هستند.
- بیماری کبد چرب
در اثر چاقی، چربی بیشتری در ساختار کبد وارد می شودکه این تجمع چربی در کبد، می تواند باعث ایجاد التهاب و حتی تخریب بافت کبد شود ونهایتاً به بیماری نارسایی کبدی (سیروز) منجر شود، حتی اگر فرد هم زمان از مشروباتالکلی استفاده نکند( زیرا کبد چرب و سیروز کبدی بیشتر در افرادی که مقادیر زیادیالکل مصرف می کنند، بروز می کند).
- بیماری کیسه ی صفرا
به علت تجمع چربیاضافی در بدن افراد چاق، کلسترول بیشتری نیز در بدن آنها وجود دارد که این کلسترولاضافی می تواند در کیسه ی صفرا رسوب کند و باعث سنگ کیسه ی صفرا شود.
همچنین کاهش وزن سریع( یعنی بیش از ۵/۱ کیلو گرم در هفته) نیز باعث ایجاد سنگکیسه ی صفرا می شود.
اثرات روانشناختى و اجتماعى
رنج و ناکامى عاطفى مى تواند دردناک ترین بخش مشکلاتى باشد که یک فرد چاق باآنها روبه رو است. امروزه ظاهر و فیزیک خود اهمیت زیادى دارد و جذابیت به ویژه درمیان خانم ها با داشتن اندامى باریک و متناسب معادل است.
در چنین شرایطى فرد چاق احساس مى کند که فاقد جذابیت و مقبولیت است. بسیارى ازمردم فکر مى کنند که فرد چاق، پرخور، تنبل و یا هر دوى اینهاست ولواینکه واقعیت غیراز این باشد. در نتیجه زنان چاق در محیط کار، مدرسه و اجتماع با پیشداورى و تبعیضروبه رو هستند. احساس طردشدگى، شرم یا افسردگى در میان آنها رایج است.
راهبرد درمانى
موفقترین راهبرد در زمینه کاهش وزن شامل کاهش کالرى دریافتى، افزایش فعالیتجسمى، افزایش مصرف فیبرهاى غذایى، انتخاب غذاهاى خوشمزه، کاهش مصرف چربى ورفتاردرمانى جهت بهبود و اصلاح عادات غذایى و فعالیت هاى جسمى است.
یک فعالیت جسمى متعادل را انتخاب کنید و آن را تا ۳۰ دقیقه یا بیشتر در اغلب وترجیحاً تمامى روزهاى هفته انجام دهید. یک ورزش سبک مانند قدم زدن، شنا یا دوچرخهسوارى را انتخاب کنید و از ورزش هاى سنگین مانند ورزش هاى اروبیک بپرهیزید.
به علاوه، ورزش کردن را با شدت کم آغاز کنید تا عضلات شما بهحرکت عادت کنند. بهتدریج و به طور منظم به زمان هر جلسه را به مدت ۵ الى ۱۰ دقیقه افزایش دهید. بیش ازآنکه در فکر سوزاندن چربى بیشترى باشید، سعى کنید ورزش کردن را براى مدت طولانى ترىادامه دهید.
نگذارید ترازو شما را گمراه کند. از آنجایى که وزن عضله بیش از چربى است ممکناست بدون از دست دادن چربى زیادى، متناسب تر و لاغرتر شوید.
کاهش چربى غذا بدون کاهش کالرى، منجر به کاهش وزن نمى شود. کاهش چربى غذا مىتواند به کاهش کالرى منجر شود و این براى قلب سودمند است.
غذاهاى حاوى مقادیر زیادى چربى و شکر مانند کیک ها، کرم، چیپس، مایونز و کرهنباید کاملاً حذف شوند اما نباید هر روز و به طور مداوم مصرف شوند. به جاى آن هر چهبیشتر از سبزیجات، میوه ها، غلات کامل و حبوبات که مغذى بوده اما چاق کننده نیستند،استفاده کنید.
آموزش مقاومت: نشان داده شده است که در زنان کم تحرک و پا به سن گذاشته، “تودهعارى از چربى”(FFM) سرعت سوخت وساز در حال استراحت (RRM) را به نحو چشمگیرى افزایشمىهد. بنابراین یک برنامه آموزش قدرت که براى هر شخص به طور جداگانه طراحى شدهاست، بخش ضرورى یک برنامه کاهش وزن را تشکیل مىهد.
• هدف اولیه درمان باید کاهش ده درصدى وزن نسبت به وزن پایه باشد. این میزان،تاثیر عوامل خطرزاى مرتبط با چاقى را کاهش مى دهد. در صورت موفقیت و اگر مجاز باشد،مى توان باز هم در جهت کاهش وزن تلاش کرد.
• محدوده زمانى قابل قبول براى کاهشده درصدى وزن بدن، شش ماه است که در این مدت وزن با سرعت نیم تا یک کیلوگرم در هفتهکاهش مى یابد.
•حفظ وزن به دست آمده باید پس از اقدام به یک درمان شش ماهه جهتکاهش وزن، در اولویت باشد.
• پزشکان باید قبل از اقدام به درمان دارویى، بااصلاح شیوه زندگى بیمارانشان به مدت شش ماه، سعى در کاستن وزن ایشان کنند.
دارمان دارویی:
داروهاى کاهنده وزن که مصرف طولانى مدت آنها بوسیله مراجع دارویی رسمی تاییدشده است، مى توانند به عنوان بخشى از یک برنامه جامع کاهش وزن شامل درمان غذایى وفعالیت جسمى در مورد بیمارانى که به دقت انتخاب شده باشند، به کار روند.
اینبیماران شامل افراد با BMI بالاى ۳۰ باشد و بدون عامل خطرآفرین دیگری برایبیماریهای قلبی-عروقی د یا افرادی با BMI آنها بالاى ۲۷ و داراى دو عاملخطرآفرین یا بیشتر برای بیماری قلبی-عروقی میشوند که با روشهاى غیردارویى رایجنتوان وزن آنها را کاهش داد یا در سطح مطلوب نگاه داشت.
درمان دارویى را همچنین مى توان در طول دوره نگهدارنده درمان، مد نظر قرار داد. .
جراحى به منظور کاهش وزن
جراحی گزینه درمانی براى بیمارانى محسوب مىشود که به دقت انتخاب شده و مبتلا بهچاقى شدید از نظر بالینى باشند. یعنى BMI آنها بالاى ۴۰ باشد یا داراى BMI بالاى ۳۰و بیمارىهاى همراه بوده و مداخلات درمانی دیگر در آنها با شکست مواجه شده باشند وبیمار در معرض خطر بالاى ابتلا به بیمارىهاى همراه با چاقى باشند. نظارت پزشکىمادام العمر پس از جراحى، یک ضرورت است.
نظرات شما عزیزان: